Firmy łamią cyfrowe prawa człowieka. Nasze dane stały się przedmiotem grabieży

#OwnYourData to hasło, które pojawia się w międzynarodowych mediach coraz częściej. Wszystko za sprawą ruchu społecznego skupionego na walce o „demokratyzację rynku danych” i ochronę prawa do cyfrowej własności. Na tle przedstawianych przez jego liderów koncepcji, RODO wygląda jak zabawa dla amatorów, a wszystko za sprawą nowej technologii oddającej internautom kontrolę nad cyfrowymi informacjami.

Wkraczamy w erę cyfrowej gospodarki — przekonują analitycy z IDC, jednego z wiodących ośrodków badawczych w USA i nie są w tych poglądach osamotnieni. Wtóruje im gros ekonomistów, którzy jednym głosem mówią o wartościowym towarze napędzającym transformację w nową ekonomiczną rzeczywistość. Niektórzy, jak np. Peter Sondergaard, nie szczędzą optymizmu snując na jego temat futurystyczne wywody. — Informacje to ropa XXI wieku, a analityka to silnik spalinowy — powiedział wiceprezes komitetu operacyjnego Gartnera. W podobnym duchu wypowiada się również brytyjski dziennikarz David McCandless, który w swojej ocenie poszedł o krok dalej.  — Dane to nowa ropa? Nie. Dane to nowa ziemia — ogłosił McCandless. Tymczasem na całym świecie rośnie liczba osób niezadowolonych z tego, w jaki sposób ten metaforyczny ląd jest eksploatowany i nie chodzi im o podważenia znaczenia cyfrowych informacji, lecz o sposób w jaki firmy pozyskują je i przetwarzają.

Społeczeństwo się budzi

Nieformalnym przedstawicielem społecznego ruchu, skoncentrowanego wokół środowisk związanych z technologią blockchain została Brittany Kaiser, była dyrektor biznesowa Cambidge Analityca, firmy zamieszanej w aferę wycieku danych użytkowników Facebooka. Rozstawszy się z organizacją przerwała milczenie, obnażając mechanizmy rządzące światem Big Data. — Nadszedł czas, abyśmy stali się właścicielami naszych danych. To jedno z podstawowych praw człowieka. Powinniśmy w wolności decydować, w jaki sposób są one wykorzystywane — twierdzi Kaiser. Jej zdaniem opuszczając daną platformę, użytkownik powinien automatycznie zabrać z niej wszystkie informacje na swój temat. Namiastkę tych oczekiwań spełnia RODO, dając każdemu obywatelowi UE prawo do całkowitego zniknięcia z rejestrów określonej firmy, gdy tylko wyrazi on taką wolę. Tymczasem historia pokazuje, że niska świadomość społeczna, lenistwo i obojętność nie sprzyjają takim decyzjom. Mało kto decyduje się na tak drastyczne ruchy, a ponieważ cały proces zazwyczaj nie odbywa automatycznie, nigdy nie ma gwarancji, że takie dane faktycznie zostaną w pełni usunięte. Według Krzysztofa Gagackiego, polskiej twarzy ruchu #OwnYourData i założyciela IOVO, firmy rewolucjonizującej obrót danych w internecie, żadna regulacja prawna nie zabezpieczy nas przed nadużyciami w obrębie przetwarzania cyfrowych informacji. — Dzika monetyzacja danych, z którą boryka się współczesny internet, to przede wszystkim problem natury technologicznej i nie można rozwiązać go inaczej, niż za pomocą technologii — uważa Gagacki, który nie pozostawia suchej nitki na firmach zarabiających w ten sposób na internautach. Jego zdaniem, lata gwałtownego, spontanicznego i nieuregulowanego rozwoju internetu doprowadziły do powstania scentralizowanej ekonomii danych — systemu, w którym człowiek dyskryminowany jest niemal na każdym kroku.

Rynek rośnie jak na drożdżach

Najlepszym przykładem niewłaściwego traktowania internautów ma być działalność firm zarabiających na śledzeniu ich aktywności. Według raportu Global Data Market Size, globalny rynek danych danych w 2017 r, osiągnął wartość 13.5 biliona dolarów. W tym roku wart będzie już 18.2 biliony. To wzrost na poziomie 39.3% rdr. Warto zwrócić uwagę, że badanie obejmuje wyłącznie dane będące w obiegu zewnętrznym. Wiele serwisów, w tym np. Facebook, nie sprzedaje ich w ten sposób. Niemniej, wiodący portal społecznościowy monetyzuje informacje o swoich użytkownikach w wewnętrznym ekosystemie.  — To gigantyczny rynek, na którym to my, zwyczajni ludzie, jesteśmy towarem. Dane są walutą cyfrowej gospodarki, od tego nie uciekniemy, jednak ta waluta może pracować na naszą korzyść. Pozbawiając firmy zdolności do samowolnej monetyzacji wprowadzamy porządek do internetu, który obecnie przypomina dziki zachód — przekonuje Gagacki. W jego świecie handel danymi nadal będzie się odbywał, lecz na sprawiedliwych, demokratycznych zasadach.  Pozostaje pytanie, kiedy — jeśli w ogóle — ten pachnący utopią obraz stanie się światem nas wszystkich. Eksperci wskazują na kilka przeszkód stojących na drodze do nowego, lepszego internetu. Jedną z nich jest centralizacja. Korporacje czerpiące największe korzyści z dzikiej monetyzacji, czyli tacy giganci jak Facebook czy Google, niechętnie porzucą stare, intratne ścieżki na rzecz totalnej reformacji. Kolejnym kwestią są przyzwyczajenia użytkowników sieci. Ich niewielki odsetek, świadomy praw, jakimi rządzi się współczesny internet, rozmyślnie przyzwala na inwigilację. — Przyzwyczailiśmy się do obecnego status quo i pokornie godzimy się na wszystko, nawet grabież naszych danych. Byle tylko zyskać dostęp do cyfrowych błogosławieństw. Ta niewolnicza mentalność musi odejść w niepamięć. Inaczej nasze dzieci nie będą wiedziały, czym jest prywatność — ostrzega Krzysztof Gagacki. Nie wszyscy jednak rozumieją skomplikowane mechanizmy rządzące współczesnym internetem. Większość społeczeństwa korzysta z sieci w słodkiej nieświadomości, podczas gdy firmy tworzą pogłębione baz danych dokumentujące praktycznie całe nasze życie; archiwa, nad których zawartością przeciętny Kowalski nie ma żadnej kontroli.

W blockchainie siła

Pierwsze próby przywrócenia internautom kontroli nad własnymi danymi pojawiły się już kilka lat temu. Takie Startupy jak Personal, Datacoup czy Reputation.com podjęły się utworzenia nowych sposobów gromadzenia, udostępniania i sprzedawania osobistych danych, tak by ich prawdziwi właściciele mogli partycypować w zyskach wynikających z monetyzacji. Ważny krok w tym kierunku zrobili również badacze z prestiżowego Massachusetts Institute of Technology. Przedstawione przez nich rozwiązanie, openPDS system, miało pozwolić użytkownikom smartfonów na gromadzenie wartościowych danych i dystrybuowanie ich w wedle upodobania. W ten sposób aplikacje, które nieustannie zczytują z urządzenia cyfrowe informacje sięgałyby po nie do innego źródła, co spowodowałoby płynniejsze funkcjonowanie smartfonów przy zachowaniu większej kontroli na wypływającymi z nich danymi. — OpenPDS system jest unikalny, ponieważ skupia się na metadanych, czyli takich, które rejestrowane są w tle oraz ze względu na to, że kładzie spory nacisk na prywatność — tłumaczy Yves-Alexandre de Montjoye, pracujący przy projekcie doktorant z MIT. Opracowane w Massachusetts rozwiązanie jak dotąd nie doczekało się masowej implementacji. Przyczyn takie biegu zdarzeń można doszukiwać się w słabościach samej technologii oraz braku świadomości społecznej w dziedzinie przetwarzania danych. Dziś, sprawy wyglądają zgoła inaczej. Po głośnej aferze z udziałem Facebooka i Cambridge Analityca, na światło dzienne wystawione zostały krzywdzące praktyki w obrębie gromadzenia i monetyzacji cyfrowych informacji, a internauci są coraz bardziej świadomi zagadnień związanych z prywatnością. Pojawiła się również technologia, która ma szansę przywrócić im kontrolę nad osobistymi danymi. Mowa tu o polskim IOVO, do którego w kwietniu, w roli doradcy, dołączyła sama Brittany Kaiser.

IOVO to uniwersalna, zdecentralizowana baza danych oparta o DAG (Directed Acyclic Graph)— nowej generacji blockchain. Jest on wolny od ograniczeń swoich poprzedników i pozwala na skalowanie, czyli zwiększanie liczby operacji bez ich spowalniania. — To nie aplikacja czy platforma, lecz infrastruktura obiegu cyfrowych informacji. Za jej sprawą internauci odzyskają kontrolę nad swoimi danymi, by samemu decydować o ich ewentualnej monetyzacji. Każdy z nas powinien mieć wybór komu i w jakim zakresie udostępnia informacje na swój temat. Gromadząc je w cyfrowym portfelu zyskujemy taką zdolność, a za każdy wgląd otrzymamy stosowne wynagrodzenie — tłumaczy twórca IOVO.  Jego zdaniem ta funkcjonalność zmienia zasady gry na korzyść użytkowników sieci. — Obecnie wielkie korporacje zarabiają na naszych prywatnych danych miliardy dolarów, a my nie mamy żadnej kontroli nad tym, do jakich celów są one wykorzystywane, nie mówiąc już o udziale w zyskach. Infrastruktura IOVO powstała by ukrócić tę patologię — dodaje Gagacki. Z dokumentu umieszczonego na stronie projektu wynika, że na bazie uniwersalnej sieci IOVO powstawać mają wszelkiej maści zdecentralizowane aplikacje, a portale takie jak Facebook będą mogły się z nią zintegrować, aby w transparentny i kontrolowany sposób korzystać z danych swoich użytkowników. Kiedy to nastąpi? Tego nie sposób przewidzieć. Wiadomo natomiast, że nad uniwersalną siecią przepływu informacji pracuje zespół wybitnych programistów i najlepszych polskich specjalistów od kryptografii. Jeśli uda się im wprowadzić w życie zaledwie cześć ambitnych planów snutych przez Gagackiego —  a nic nie wskazuje na to, by było inaczej —  to czeka nas prawdziwa rewolucja.